Spaanplaat als constructiemateriaal

Van alle constructiematerialen die op basis van hout en bindmiddel worden gemaakt is spaanplaat het meest bekend. Het bestaat al 80 jaar en er zijn enorm veel varianten van verkrijgbaar. Er zijn tegenwoordig spaanplaten die heel sterk zijn, varianten die tegen vocht kunnen en spaanplaten met een harde toplaag.

Daardoor is het toepassingsgebied van spaanplaat veel groter geworden.

Het is des te belangrijker om voor de juiste variant te kiezen als je met spaanplaat een constructie wilt maken. Spaanplaat is verkrijgbaar in allerlei standaardmaten en -diktes. Bij bouwmarkten is het mogelijk om de platen op maat te laten zagen.

Bewerken van spaanplaat

Het bewerken van een standaard kwaliteit spaanplaat kan met veel gereedschap worden gedaan. Het materiaal is uitstekend te zagen en te frezen. Boren gaat minder gemakkelijk. Als er geen goede ondersteuning voor de boor wordt gebruikt is de kans groot dat die door de plaat heen breekt.

Aan de onderzijde van de plaat ontstaat dan een groot gat. Boren lukt echter wel met de juiste voorzorgsmaatregelen. Wie kiest voor een versterkt soort spaanplaat moet oppassen met het gereedschap. Want zagen, frezen en boren kunnen zeer snel bot worden als ze in dit materiaal worden gebruikt.

Verven van spaanplaat

Spaanplaat kan prima worden voorzien van een laag verf. Als de platen worden gebruikt om een wand op een zolderverdieping te maken kun je dus besluiten om die een sfeervol kleurtje te geven.

Voor het verven moet je wel de tijd nemen. Aanbevolen wordt om eerst een goede grondverf aan te brengen, want spaanplaat heeft een sterk zuigende werking.

Zonder grondverf moet je de plaat minimaal 4 keer verven om een goede dekking te krijgen. Met grondverf lukt het doorgaans om de plaat in 2 keer mooi geverfd te krijgen. Een andere mogelijkheid is te kiezen voor spaanplaat dat al is voorzien van een decor.

Diverse kwaliteiten spaanplaat

Spaanplaat is tegenwoordig gelukkig verkrijgbaar in zeer veel kwaliteiten. Vroeger kon alleen de standaard kwaliteit worden gebruikt. Die had als nadeel dat het absoluut niet tegen vocht kon. Als er een plafond van die soort spaanplaat werd gemaakt was de kans groot dat het plafond al na korte tijd ging uitzakken. Herstel was dan niet meer mogelijk. Er zat niets anders op dan een nieuw plafond te maken. Met de nieuwe varianten spaanplaat is die kans veel kleiner.

Vochtwerende spaanplaat

Bij vochtwerende spaanplaat zijn toevoegingen in de hars verwerkt, waardoor de platen beter bestand zijn tegen vochtige omstandigheden. Zelfs als ze door een lekkage nat worden valt de schade vaak mee. Het spreekt voor zich dat moet worden voorkomen dat de platen langere tijd in zeer vochtige omstandigheden verkeren. De vochtwerende variant van spaanplaten staan bekend als V313 platen.

Spaanplaat met harde toplaag

Ook in de meubelindustrie wordt veel gebruik gemaakt van spaanplaat. Daar wordt een variant gebruikt die de platen een extra harde toplaag geeft. Dit heet gelamineerde spaanplaat. In veel gevallen wordt de toplaag gecombineerd met een decor, dat op een foto onder de toplaag wordt aangebracht. Het effect daarvan kan bedrieglijk zijn.

Je ziet een eikenhouten oppervlak van een meubelstuk voor je, terwijl je in werkelijkheid te maken hebt met spaanplaat, die voorzien is van een foto.

Naturel spaanplaat

Naturel spaanplaat heeft geen toevoegingen om de kwaliteit te verbeteren. Zoals elke spaanplaat zitten er in het midden van de doorsnede van de plaat wat grovere houtvezels dan op het oppervlak. Om de hardheid van de plaat te vergroten wordt dat oppervlak gepolijst. Bij het gebruik van naturel spaanplaat zijn de randen niet beschermd tegen stoten. Als je iets maakt waarbij dat wel kan gebeuren wordt aanbevolen om de randen te beschermen met latjes.

Milieu en gezondheid

Spaanplaat heeft in het verleden een grote rol gespeeld bij het reduceren van de verspilling van hout. Spaanplaat zorgde ervoor dat er minder hout gekapt hoefde te worden om grote platen te maken. Spaanplaat was bovendien een methode om afvalhout te verwerken tot nieuwe producten.

Vooral in de eerste decennia bevatte spaanplaat vrij veel formaldehyde. Dat wordt in de loop der tijd langzaam door de platen losgelaten en komt in de woningen terecht. Formaldehyde is echter slecht voor de gezondheid. Aangeraden wordt daarom om binnenshuis alleen spaanplaat met een emissiefactor E1 of lager te gebruiken.

Kenmerken van spaanplaat

Iedereen is wel bekend met spaanplaat. Het is de eerste soort plaatmateriaal die ooit werd gemaakt van houtsnippers. De eerste fabrieken ontstonden in de jaren 40. Met de uitvinding van spaanplaat kon de verspilling van hout met meer dan de helft worden teruggedrongen.

Enerzijds doordat afvalhout kon worden gebruikt als grondstof voor spaanplaat. Anderzijds doordat er minder nieuw hout gekapt hoefde te worden voor houten platen.

Spaanplaat kan immers in elk gewenst formaat worden geproduceerd. In de loop der tijd is het aantal soorten spaanplaat sterk uitgebreid. Daardoor is het materiaal tegenwoordig in enorm veel toepassingen terug te vinden.

Hoe wordt spaanplaat gemaakt?

De productie van spaanplaat is een tamelijk complex proces. Het hout dat gebruikt wordt als grondstof bestaat uit stukken overgebleven bouwhout en kleine takken en twijgjes. Tegenwoordig wordt ook zaagafval uit houtfabrieken in de platen verwerkt.

Al dit materiaal wordt vermalen tot een klonterig geheel, waar chips van worden gemaakt. Die chips zijn er in verschillende maten. De grote chips worden in het midden van een spaanplaat gestopt en de buitenzijde bestaat uit kleinere chips.

Aan het mengsel van chips worden spaanders en grote krullen toegevoegd. Nadat de chips in de juiste lagen bij elkaar worden gevoegd worden de platen verhit tot 75 graden en daarna in een aantal dagen langzaam gekoeld. Vervolgens worden ze gepolijst en op maat worden gesneden.

Afhankelijk van het soort spaanplaat kunnen er extra lagen worden aangebracht.

Soorten spaanplaten

Het aantal varianten waarin je spaanplaat kunt kopen is erg groot. Het doel van de verschillende varianten is het toepassingsgebied van het spaanplaat zo groot mogelijk te maken. De producten in het onderstaande lijstje zijn leverbaar in verschillende diktes.

Geperst spaanplaat

Geperst spaanplaat is de basisvorm van dit constructiemateriaal. Het heeft een redelijke sterkte en wordt voor toegepast in de bouw en in de meubelindustrie. Er worden vooral goedkope meubels van gemaakt.

Gelamineerd spaanplaat

Bij gelamineerd spaanplaat wordt het oppervlak van de plaat voorzien van een harde toplaag. Dat is meestal een combinatie van een foto op papier, die een coating krijgt met een hars van melamine en formaldehyde. Dit wordt de laminering genoemd. Het effect van het lamineren is dat de hardheid van het oppervlak wordt verhoogd, wat de slijtvastheid verbetert. Doordat op het papier een decor wordt afgedrukt kan een gelamineerde spaanplaat een luxere uitstraling krijgen.

Vochtbestendige spaanplaat

De reguliere spaanplaten zijn alleen geschikt voor gebruik in vochtarme ruimten binnenshuis. Door aan de hars speciale additieven toe te voegen wordt de bestendigheid tegen vocht sterk verbeterd. Daardoor kan vochtbestendige spaanplaat ook worden toegepast in badkamers en zelfs buitenshuis.

Eigenschappen

Typische kenmerken van spaanplaten zijn dat ze erg veel splinters hebben. Als er producten van worden gemaakt waarvan de zijkanten gemakkelijk ergens tegenaan kunnen stoten raken de platen snel beschadigd. Het is in die gevallen noodzakelijk om de randen af te werken met latjes of met een ander soort bescherming.

Bij gebruik in droge omgevingen zal spaanplaat zijn vorm een lange tijd behouden. Van krimp of uitzetting is nauwelijks sprake. Als spaanplaat is geschilderd zullen er nauwelijks scheuren in de verf ontstaan. Wees je ervan bewust dat de sterkte van spaanplaat afhankelijk is van de gekozen variant, van de dikte van de platen en van de omgevingsfactoren.

Spaanplaat bewerken

Gewone spaanplaten zijn vrij gemakkelijk met goed gereedschap te bewerken. Het materiaal laat zich goed zagen, schaven en frezen. Bij boren moet je altijd zorgen voor een goede ondersteuning. Anders is het risico groot dat de boor als hij bijna door het gat is dwars door de plaat breekt.

Er ontstaat dan een groot gat aan de onderkant van de plaat. Het verven van een spaanplaat is een flinke klus vanwege de sterke zuigende werking van het materiaal. Aanbevolen wordt om een speciale grondverf te gebruiken en daarna voldoende vaak een nieuwe verflaag aan te brengen.

Gezondheid

De harsen die worden gebruikt bij de productie van spaanplaat bevatten formaldehyde. Dat schadelijke gas heeft de eigenschap dat het in de loop van jaren langzaam vrij komt. Daarom moet je voor het gebruik van spaanplaat in kijken naar de emissieklasse. In woonhuizen geldt als richtlijn dat minimaal emissieklasse E1 moet worden toegepast.

In ruimtes waar kinderen verblijven moet verplicht gebruik worden gemaakt van spaanplaat met emissieklasse E0.5. Dan is de uitstoot van formaldehyde verwaarloosbaar klein.